مدیریت فضای دیسک و پارتیشن‌بندی (fdisk, parted)

مدیریت فضای دیسک و پارتیشن‌بندی از جمله مهارت‌های ضروری برای هر کاربری است که با سیستم‌های عامل لینوکس یا سایر سیستم‌های مبتنی بر یونیکس کار می‌کند. چه شما یک مدیر سیستم حرفه‌ای باشید و چه یک کاربر عادی که قصد نصب سیستم عامل جدید یا سازماندهی فایل‌های خود را دارد، آشنایی با ابزارهای مدیریت پارتیشن‌بندی مانند fdisk و parted می‌تواند به شما کمک کند تا از فضای دیسک خود به بهترین شکل ممکن استفاده کنید.

پارتیشن‌بندی دیسک به شما این امکان را می‌دهد که فضای ذخیره‌سازی خود را به بخش‌های مجزا تقسیم کنید. این کار نه تنها به سازماندهی بهتر داده‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند عملکرد سیستم را نیز بهبود بخشد. برای مثال، شما می‌توانید سیستم عامل و فایل‌های سیستمی را در یک پارتیشن و داده‌های شخصی را در پارتیشن دیگری نگهداری کنید. این کار باعث می‌شود در صورت بروز مشکل در یک پارتیشن، داده‌های دیگر شما در امان بمانند.

در این مقاله، به بررسی دو ابزار قدرتمند و پرکاربرد برای مدیریت پارتیشن‌بندی، یعنی fdisk و parted، می‌پردازیم. این ابزارها به شما امکان ایجاد، حذف، تغییر اندازه و مدیریت پارتیشن‌ها را می‌دهند. همچنین، تفاوت‌های بین این دو ابزار و موارد استفاده هر کدام را بررسی خواهیم کرد. در پایان این مقاله، شما با دانش کافی برای مدیریت فضای دیسک خود و انجام پارتیشن‌بندی به صورت حرفه‌ای آشنا خواهید شد.

هدف این مقاله این است که به شما کمک کند تا با استفاده از ابزارهای fdisk و parted، فضای دیسک خود را به طور موثر مدیریت کنید و از مشکلات رایج در این زمینه جلوگیری نمایید. اگر آماده‌اید، بیایید با مفاهیم پایه شروع کنیم.

مفاهیم پایه

قبل از اینکه به سراغ ابزارهای مدیریت پارتیشن‌بندی برویم، لازم است با برخی مفاهیم پایه در مورد دیسک‌ها و پارتیشن‌ها آشنا شویم. این مفاهیم به شما کمک می‌کنند تا درک بهتری از فرآیند پارتیشن‌بندی و مدیریت فضای دیسک داشته باشید.

دیسک‌های فیزیکی و پارتیشن‌ها

دیسک‌های فیزیکی، مانند هارد دیسک‌ها (HDD) و درایوهای حالت جامد (SSD)، فضای ذخیره‌سازی اصلی سیستم شما را تشکیل می‌دهند. این دیسک‌ها می‌توانند به بخش‌های کوچکتری به نام پارتیشن تقسیم شوند. هر پارتیشن به عنوان یک واحد مستقل عمل می‌کند و می‌تواند برای اهداف مختلفی مانند نصب سیستم عامل، ذخیره‌سازی داده‌ها یا ایجاد فضای swap استفاده شود.

انواع پارتیشن‌ها

پارتیشن‌ها به طور کلی به سه نوع تقسیم می‌شوند:

1. پارتیشن‌های اولیه (Primary Partitions): این نوع پارتیشن‌ها مستقیماً توسط سیستم عامل قابل بوت هستند و معمولاً برای نصب سیستم عامل استفاده می‌شوند. در سیستم‌های قدیمی‌تر که از جدول پارتیشن‌بندی MBR استفاده می‌کنند، شما می‌توانید حداکثر چهار پارتیشن اولیه ایجاد کنید.
2. پارتیشن‌های گسترش‌یافته (Extended Partitions): اگر نیاز به ایجاد بیش از چهار پارتیشن دارید، می‌توانید یک پارتیشن گسترش‌یافته ایجاد کنید. این پارتیشن به عنوان یک ظرف برای پارتیشن‌های منطقی عمل می‌کند.
3. پارتیشن‌های منطقی (Logical Partitions): این پارتیشن‌ها درون پارتیشن‌های گسترش‌یافته قرار می‌گیرند و می‌توانند به تعداد بیشتری ایجاد شوند. پارتیشن‌های منطقی برای ذخیره‌سازی داده‌ها و فایل‌های کاربری مناسب هستند.

فایل سیستم‌ها

هر پارتیشن باید با یک فایل سیستم فرمت شود تا سیستم عامل بتواند داده‌ها را در آن ذخیره و بازیابی کند. برخی از فایل سیستم‌های رایج عبارتند از:

• ext4: فایل سیستم پیش‌فرض برای بسیاری از توزیع‌های لینوکس که از عملکرد و پایداری بالایی برخوردار است.
• NTFS: فایل سیستم مورد استفاده در سیستم‌های عامل ویندوز که با لینوکس نیز سازگار است.
• FAT32: فایل سیستم قدیمی‌تر که برای درایوهای USB و سایر دستگاه‌های ذخیره‌سازی قابل حمل استفاده می‌شود.
• XFS: فایل سیستم با عملکرد بالا که برای سیستم‌های بزرگ و سرورها مناسب است.

جدول پارتیشن‌ها

جدول پارتیشن‌ها ساختاری است که اطلاعات مربوط به پارتیشن‌های موجود روی دیسک را نگهداری می‌کند. دو نوع اصلی جدول پارتیشن‌ها وجود دارد:

1. MBR (Master Boot Record): این جدول پارتیشن‌بندی قدیمی‌تر است و از دیسک‌های با حداکثر حجم 2 ترابایت پشتیبانی می‌کند. MBR همچنین محدودیت‌هایی در تعداد پارتیشن‌ها دارد و فقط از چهار پارتیشن اولیه پشتیبانی می‌کند.
2. GPT (GUID Partition Table): این جدول پارتیشن‌بندی مدرن‌تر است و از دیسک‌های با حجم بیشتر از 2 ترابایت پشتیبانی می‌کند. GPT همچنین محدودیت‌های MBR را ندارد و می‌تواند تعداد بیشتری پارتیشن ایجاد کند. علاوه بر این، GPT از قابلیت‌های امنیتی بیشتری مانند checksum برای محافظت از داده‌ها برخوردار است.

درک این مفاهیم پایه به شما کمک می‌کند تا در بخش‌های بعدی، با استفاده از ابزارهای fdisk و parted، به راحتی پارتیشن‌های خود را مدیریت کنید. در بخش بعدی، به معرفی این ابزارها و تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم.

ابزارهای مدیریت پارتیشن‌بندی

برای مدیریت پارتیشن‌ها در سیستم‌های لینوکس، ابزارهای مختلفی وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاص خود را دارند. در این بخش، دو ابزار محبوب و پرکاربرد، یعنی fdisk و parted، را معرفی می‌کنیم و تفاوت‌های آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

معرفی fdisk

fdisk یکی از قدیمی‌ترین و پراستفاده‌ترین ابزارهای مدیریت پارتیشن‌بندی در لینوکس است. این ابزار به صورت خط فرمان (CLI) کار می‌کند و برای ایجاد، حذف و مدیریت پارتیشن‌ها در دیسک‌های با جدول پارتیشن‌بندی MBR استفاده می‌شود. fdisk ساده و سبک است و برای کاربرانی که با محیط خط فرمان راحت هستند، گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود.

ویژگی‌های کلیدی fdisk:

• پشتیبانی از دیسک‌های با جدول پارتیشن‌بندی MBR.
• امکان ایجاد، حذف و تغییر اندازه پارتیشن‌ها.
• نمایش اطلاعات مربوط به دیسک و پارتیشن‌ها.
• رابط کاربری ساده و مبتنی بر متن.

معرفی parted

parted ابزار دیگری برای مدیریت پارتیشن‌ها است که نسبت به fdisk مدرن‌تر و قدرتمندتر است. این ابزار از هر دو نوع جدول پارتیشن‌بندی MBR و GPT پشتیبانی می‌کند و برای دیسک‌های با حجم بالا و سیستم‌های مدرن مناسب است. parted نیز به صورت خط فرمان کار می‌کند اما دستورات آن کمی متفاوت و پیشرفته‌تر از fdisk است.

ویژگی‌های کلیدی parted:

• پشتیبانی از هر دو جدول پارتیشن‌بندی MBR و GPT.
• امکان ایجاد، حذف، تغییر اندازه و جابجایی پارتیشن‌ها.
• پشتیبانی از دیسک‌های با حجم بیشتر از 2 ترابایت.
• قابلیت انجام عملیات پیشرفته‌تر مانند تغییر فایل سیستم و بررسی خطاها.

تفاوت‌های اصلی fdisk و parted

1. پشتیبانی از جدول پارتیشن‌بندی:
   • fdisk فقط از MBR پشتیبانی می‌کند.
   • parted از هر دو MBR و GPT پشتیبانی می‌کند.
2. حجم دیسک:
   • fdisk برای دیسک‌های با حجم کمتر از 2 ترابایت مناسب است.
   • parted برای دیسک‌های با حجم بیشتر از 2 ترابایت طراحی شده است.
3. دستورات و قابلیت‌ها:
   • fdisk دستورات ساده‌تری دارد و برای کاربران مبتدی مناسب‌تر است.
   • parted دستورات پیشرفته‌تری دارد و برای کاربران حرفه‌ای و سیستم‌های بزرگ‌تر مناسب است.
4. رابط کاربری:
   • fdisk از یک رابط مبتنی بر منو استفاده می‌کند که برای کاربران قدیمی‌تر آشناست.
   • parted از دستورات مستقیم استفاده می‌کند و انعطاف‌پذیری بیشتری دارد.

چه زمانی از fdisk و چه زمانی از parted استفاده کنیم؟

• استفاده از fdisk:
  • اگر با دیسک‌های کوچک‌تر (کمتر از 2 ترابایت) کار می‌کنید.
  • اگر از جدول پارتیشن‌بندی MBR استفاده می‌کنید.
  • اگر به دنبال یک ابزار ساده و سریع برای مدیریت پارتیشن‌ها هستید.
• استفاده از parted:
  • اگر با دیسک‌های بزرگ‌تر (بیشتر از 2 ترابایت) کار می‌کنید.
  • اگر از جدول پارتیشن‌بندی GPT استفاده می‌کنید.
  • اگر به قابلیت‌های پیشرفته‌تری مانند تغییر فایل سیستم یا جابجایی پارتیشن‌ها نیاز دارید.

در بخش‌های بعدی، به طور مفصل به آموزش استفاده از هر یک از این ابزارها می‌پردازیم. ابتدا با fdisk شروع می‌کنیم و سپس به سراغ parted خواهیم رفت.

آموزش استفاده از fdisk

fdisk یک ابزار قدرتمند و ساده برای مدیریت پارتیشن‌ها در سیستم‌های لینوکس است. در این بخش، نحوه استفاده از fdisk برای ایجاد، حذف و مدیریت پارتیشن‌ها را به صورت گام به گام آموزش می‌دهیم.

نصب و راه‌اندازی fdisk

در بیشتر توزیع‌های لینوکس، fdisk به طور پیش‌فرض نصب شده است. اگر fdisk روی سیستم شما نصب نیست، می‌توانید آن را با استفاده از دستور زیر نصب کنید:

• در توزیع‌های مبتنی بر دبیان (مانند اوبونتو):

  sudo apt-get install fdisk

• در توزیع‌های مبتنی بر ردهت (مانند فدورا یا سنت‌اواس):

  sudo yum install util-linux

پس از نصب، می‌توانید fdisk را با دستور زیر اجرا کنید:

sudo fdisk /dev/sdX

در این دستور، /dev/sdX نام دیسکی است که می‌خواهید مدیریت کنید (به عنوان مثال، /dev/sda).

دستورات پایه fdisk

پس از اجرای fdisk، وارد محیط تعاملی آن می‌شوید. در این محیط، می‌توانید از دستورات مختلف برای مدیریت پارتیشن‌ها استفاده کنید. برخی از دستورات مهم fdisk عبارتند از:

• p: نمایش اطلاعات مربوط به پارتیشن‌های موجود.
• n: ایجاد یک پارتیشن جدید.
• d: حذف یک پارتیشن.
• t: تغییر نوع پارتیشن.
• w: ذخیره تغییرات و خروج از fdisk.
• q: خروج از fdisk بدون ذخیره تغییرات.

ایجاد یک پارتیشن جدید

برای ایجاد یک پارتیشن جدید، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. دستور n را وارد کنید.
2. نوع پارتیشن (اولیه یا منطقی) را انتخاب کنید.
3. شماره پارتیشن را مشخص کنید (اگر از قبل پارتیشن‌هایی وجود داشته باشند).
4. نقطه شروع و پایان پارتیشن را مشخص کنید. می‌توانید اندازه پارتیشن را به صورت مستقیم (مثلاً +10G برای ایجاد یک پارتیشن ۱۰ گیگابایتی) وارد کنید.

حذف یک پارتیشن

برای حذف یک پارتیشن، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. دستور d را وارد کنید.
2. شماره پارتیشن مورد نظر را وارد کنید.

تغییر نوع پارتیشن

اگر می‌خواهید نوع پارتیشن را تغییر دهید (مثلاً از Linux به swap)، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. دستور t را وارد کنید.
2. شماره پارتیشن مورد نظر را وارد کنید.
3. کد نوع پارتیشن را وارد کنید (مثلاً 82 برای پارتیشن swap).

نمایش اطلاعات پارتیشن‌ها

برای مشاهده اطلاعات مربوط به پارتیشن‌های موجود، دستور p را وارد کنید. این دستور لیستی از پارتیشن‌ها، نوع آن‌ها، اندازه و سایر اطلاعات مرتبط را نمایش می‌دهد.

ذخیره تغییرات و خروج

پس از انجام تغییرات مورد نظر، برای ذخیره تغییرات و خروج از fdisk، دستور w را وارد کنید. اگر می‌خواهید بدون ذخیره تغییرات خارج شوید، از دستور q استفاده کنید.

مثال عملی

فرض کنید می‌خواهید یک پارتیشن جدید ۲۰ گیگابایتی روی دیسک /dev/sda ایجاد کنید. مراحل زیر را دنبال کنید:

1. fdisk را اجرا کنید:

   sudo fdisk /dev/sda

2. دستور n را برای ایجاد پارتیشن جدید وارد کنید.
3. نوع پارتیشن (اولیه یا منطقی) را انتخاب کنید.
4. نقطه شروع و پایان پارتیشن را مشخص کنید. برای مثال، +20G را وارد کنید.
5. دستور w را برای ذخیره تغییرات و خروج وارد کنید.

پس از انجام این مراحل، پارتیشن جدید شما ایجاد شده و آماده استفاده است. در بخش بعدی، به آموزش استفاده از parted می‌پردازیم.

آموزش استفاده از parted

parted یک ابزار پیشرفته‌تر برای مدیریت پارتیشن‌ها در سیستم‌های لینوکس است که از هر دو جدول پارتیشن‌بندی MBR و GPT پشتیبانی می‌کند. در این بخش، نحوه استفاده از parted برای ایجاد، حذف و مدیریت پارتیشن‌ها را به صورت گام به گام آموزش می‌دهیم.

نصب و راه‌اندازی parted

در بیشتر توزیع‌های لینوکس، parted به طور پیش‌فرض نصب شده است. اگر parted روی سیستم شما نصب نیست، می‌توانید آن را با استفاده از دستور زیر نصب کنید:

• در توزیع‌های مبتنی بر دبیان (مانند اوبونتو):

  sudo apt-get install parted

• در توزیع‌های مبتنی بر ردهت (مانند فدورا یا سنت‌اواس):

  sudo yum install parted

پس از نصب، می‌توانید parted را با دستور زیر اجرا کنید:

sudo parted /dev/sdX

در این دستور، /dev/sdX نام دیسکی است که می‌خواهید مدیریت کنید (به عنوان مثال، /dev/sda).

دستورات پایه parted

پس از اجرای parted، وارد محیط تعاملی آن می‌شوید. در این محیط، می‌توانید از دستورات مختلف برای مدیریت پارتیشن‌ها استفاده کنید. برخی از دستورات مهم parted عبارتند از:

• print: نمایش اطلاعات مربوط به پارتیشن‌های موجود.
• mkpart: ایجاد یک پارتیشن جدید.
• rm: حذف یک پارتیشن.
• resizepart: تغییر اندازه یک پارتیشن.
• set: تنظیم پرچم‌های پارتیشن (مانند boot).
• quit: خروج از parted.

ایجاد یک پارتیشن جدید

برای ایجاد یک پارتیشن جدید، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. دستور mkpart را وارد کنید.
2. نوع پارتیشن (primary یا logical) را انتخاب کنید.
3. نوع فایل سیستم (مانند ext4 یا xfs) را مشخص کنید. توجه داشته باشید که این مرحله فقط برچسب فایل سیستم را تنظیم می‌کند و پارتیشن را فرمت نمی‌کند.
4. نقطه شروع و پایان پارتیشن را مشخص کنید. می‌توانید اندازه پارتیشن را به صورت مستقیم (مثلاً 0% 50% برای ایجاد یک پارتیشن که نیمی از دیسک را اشغال می‌کند) وارد کنید.

مثال:

mkpart primary ext4 0% 50%

حذف یک پارتیشن

برای حذف یک پارتیشن، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. دستور rm را وارد کنید.
2. شماره پارتیشن مورد نظر را وارد کنید.

مثال:

rm 1

تغییر اندازه یک پارتیشن

برای تغییر اندازه یک پارتیشن، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. دستور resizepart را وارد کنید.
2. شماره پارتیشن مورد نظر را وارد کنید.
3. نقطه پایان جدید پارتیشن را مشخص کنید.

مثال:

resizepart 1 75%

تنظیم پرچم‌های پارتیشن

برای تنظیم پرچم‌های پارتیشن (مانند boot)، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. دستور set را وارد کنید.
2. شماره پارتیشن مورد نظر را وارد کنید.
3. نام پرچم (مانند boot) و مقدار آن (on یا off) را مشخص کنید.

مثال:

set 1 boot on

نمایش اطلاعات پارتیشن‌ها

برای مشاهده اطلاعات مربوط به پارتیشن‌های موجود، دستور print را وارد کنید. این دستور لیستی از پارتیشن‌ها، نوع آن‌ها، اندازه و سایر اطلاعات مرتبط را نمایش می‌دهد.

خروج از parted

برای خروج از parted، دستور quit را وارد کنید. توجه داشته باشید که تغییرات در parted بلافاصله اعمال می‌شوند و نیازی به ذخیره دستی تغییرات نیست.

مثال عملی

فرض کنید می‌خواهید یک پارتیشن جدید ۳۰ گیگابایتی روی دیسک /dev/sda ایجاد کنید. مراحل زیر را دنبال کنید:

1. parted را اجرا کنید:

   sudo parted /dev/sda

2. دستور mkpart را برای ایجاد پارتیشن جدید وارد کنید:

   mkpart primary ext4 0% 30GB

3. دستور print را برای مشاهده پارتیشن‌های موجود وارد کنید و از ایجاد پارتیشن جدید اطمینان حاصل کنید.
4. دستور quit را برای خروج از parted وارد کنید.

پس از انجام این مراحل، پارتیشن جدید شما ایجاد شده و آماده استفاده است. در بخش بعدی، به مقایسه fdisk و parted می‌پردازیم.

جمع‌بندی

مدیریت فضای دیسک و پارتیشن‌بندی از جمله مهارت‌های ضروری برای هر کاربر لینوکس است. در این مقاله، به بررسی دو ابزار قدرتمند و پرکاربرد برای مدیریت پارتیشن‌ها، یعنی fdisk و parted، پرداختیم. این ابزارها به شما امکان ایجاد، حذف، تغییر اندازه و مدیریت پارتیشن‌ها را می‌دهند و هر کدام ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاص خود را دارند.

نکات کلیدی:

• fdisk: یک ابزار ساده و سبک که برای مدیریت پارتیشن‌ها در دیسک‌های با جدول پارتیشن‌بندی MBR مناسب است. این ابزار برای کاربران مبتدی و دیسک‌های کوچک‌تر (کمتر از 2 ترابایت) ایده‌آل است.
• parted: یک ابزار پیشرفته‌تر که از هر دو جدول پارتیشن‌بندی MBR و GPT پشتیبانی می‌کند. این ابزار برای دیسک‌های بزرگ‌تر (بیشتر از 2 ترابایت) و کاربران حرفه‌ای مناسب است.
• انتخاب ابزار مناسب: اگر با دیسک‌های کوچک‌تر و جدول پارتیشن‌بندی MBR کار می‌کنید، fdisk گزینه مناسبی است. اما اگر با دیسک‌های بزرگ‌تر و جدول پارتیشن‌بندی GPT سروکار دارید، parted ابزار بهتری است.

بهترین روش‌ها:

• پشتیبان‌گیری: همیشه قبل از انجام تغییرات در پارتیشن‌ها، از داده‌های خود پشتیبان بگیرید.
• بررسی خطاها: پس از ایجاد یا تغییر پارتیشن‌ها، از سلامت دیسک و پارتیشن‌ها اطمینان حاصل کنید.
• بهینه‌سازی فضای دیسک: از پارتیشن‌بندی هوشمندانه برای بهینه‌سازی استفاده از فضای دیسک استفاده کنید.

با استفاده از این ابزارها و رعایت نکات ذکر شده، می‌توانید به راحتی فضای دیسک خود را مدیریت کنید و از مشکلات رایج در این زمینه جلوگیری نمایید. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد و بتوانید از آن در مدیریت سیستم‌های خود استفاده کنید.