دستورات شرطی در برنامه نویسی

در برنامه‌نویسی، دستورات شرطی یکی از ابزارهای اصلی برای تصمیم‌گیری در اجرای کد هستند. این دستورات به برنامه‌نویس امکان می‌دهند که بر اساس شرایط خاصی، مسیر اجرای برنامه را کنترل کند. در این مقاله به بررسی دستورات شرطی در برنامه‌نویسی، انواع آن‌ها و مثال‌هایی از زبان‌های مختلف برنامه‌نویسی می‌پردازیم.

مفهوم شرط در برنامه‌نویسی

شرط در برنامه‌نویسی عبارتی منطقی است که نتیجه‌ی آن صحیح (True) یا غلط (False) می‌باشد. این عبارات برای تعیین مسیر اجرای کد استفاده می‌شوند. برای مثال، بررسی اینکه آیا یک عدد مثبت است یا خیر، یا آیا کاربر به سیستم وارد شده است یا نه، همگی نمونه‌هایی از استفاده از شروط هستند.

ساختار کلی دستورات شرطی

دستورات شرطی معمولاً با کلمه کلیدی if شروع می‌شوند و در صورتی که شرط تعیین‌شده درست باشد، بخش خاصی از کد اجرا می‌شود. اگر شرط نادرست باشد، اجرای کد می‌تواند به صورت پیش‌فرض متوقف شده یا به بخش دیگری منتقل شود.

قالب کلی دستورات شرطی:

if (شرط):
    دستورات
else:
    دستورات دیگر

انواع دستورات شرطی

1. شرط ساده (if): این دستور زمانی استفاده می‌شود که فقط یک شرط وجود دارد.

   if age > 18:
       print("You are an adult.")
   

2. شرط همراه با حالت دیگر (if…else): زمانی استفاده می‌شود که دو مسیر احتمالی برای شرط وجود داشته باشد.

   if score >= 50:
       print("Pass")
   else:
       print("Fail")
   

3. شرط‌های چندگانه (if…elif…else): برای بررسی چندین شرط به صورت زنجیره‌ای به کار می‌رود.

   if score >= 90:
       print("Grade: A")
   elif score >= 75:
       print("Grade: B")
   elif score >= 50:
       print("Grade: C")
   else:
       print("Grade: F")
   

4. دستورات شرطی تو در تو (Nested Conditions): در صورتی که نیاز به بررسی شرط در داخل یک شرط دیگر باشد.

   if age > 18:
       if has_license:
           print("You can drive.")
       else:
           print("You need a license to drive.")
   

5. شرط‌های ترکیبی: برای بررسی چندین شرط با استفاده از عملگرهای منطقی AND و OR.

   if age > 18 and has_license:
       print("You can drive.")
   

عملگرهای شرطی

برای تعریف شروط، عملگرهای مختلفی وجود دارند که معمولاً در زبان‌های برنامه‌نویسی مشابه هستند:

مثال‌هایی از زبان‌های مختلف

مثال در پایتون:

number = int(input("Enter a number: "))
if number > 0:
    print("Positive number")
elif number == 0:
    print("Zero")
else:
    print("Negative number")

مثال در جاوا:

int number = 10;
if (number > 0) {
    System.out.println("Positive number");
} else if (number == 0) {
    System.out.println("Zero");
} else {
    System.out.println("Negative number");
}

مثال در جاوااسکریپت:

let number = 10;
if (number > 0) {
    console.log("Positive number");
} else if (number === 0) {
    console.log("Zero");
} else {
    console.log("Negative number");
}

نکات پیشرفته

1. عبارت‌های شرطی کوتاه: در برخی زبان‌ها می‌توان از عبارت‌های کوتاه‌تری مانند Conditional (Ternary) Operators استفاده کرد.

   message = "Pass" if score >= 50 else "Fail"
   

2. بررسی چند شرط هم‌زمان: استفاده از عملگرهای منطقی برای ساده‌تر کردن کد.

   if 0 <= score <= 100:
       print("Valid score")
   

3. خطاهای رایج:
   • فراموش کردن بلوک else در شرایط پیچیده.
   • اشتباه در استفاده از عملگرهای منطقی.

نتیجه‌گیری

دستورات شرطی ابزار قدرتمندی برای تصمیم‌گیری در برنامه‌نویسی هستند و تقریباً در تمامی زبان‌های برنامه‌نویسی استفاده می‌شوند. تسلط بر این دستورات و ساختارهای مرتبط، گامی اساسی در تبدیل شدن به یک برنامه‌نویس حرفه‌ای است. پیشنهاد می‌شود با نوشتن مثال‌های عملی و تمرین بیشتر، مهارت خود را در این زمینه تقویت کنید.